Roma Hukuku'nun Bilgi Kaynakları

Kaynak’ın tanımı :

1.Hukukun doğduğu,ortaya çıktığı yani kimlerce oluşturulduğu ifade edilir.Roma'da halk meclisleri,prateorlar,senatus,hukukçular ve imparatorluk hukuk kaynağı olarak gösterilebilir.

2.Kaynak terimi ile bazen de ‘Yürürlük Kaynakları’ kastedilebilir.Lex,preator beyannameleri,senatus kararları,hukukçuların cevapları,emirnameler,örf ve adetler,Corpus Iuris Civilis bölümleri gibi.

3.Kaynak terimi ile belli bir çağın veya toplumun hukukunu tanıma ve bilme amaçlı kullanılabilecek yazılı ‘Bilgi Kaynakları’ ifade edilir.

Roma Hukuk’unu kaynak çerçevesi bakımından 3 safhada inceleyebiliriz.

1.Justinianus Öncesi

Bu kaynaklar sayıca azdır.Hukuk öğretmeni Gaius’un ‘Institotiones’ en önemli kaynaklardandır.Klasik Dönem Usul Hukuku konusunda önemli bir kaynaktır.Bu eser daha sonraki çağlarda da hukuk kitaplarına örnek olarak alınmıştır.

2.Justinianus Derlemesi (Corpus Iuris Civilis : Roma Hukuku’nun Külliyatı)

Roma Hukuku,M.S. 527-567 yılları arasında hüküm süren ve Eski Büyük Roma Ülküsü güden Doğu Roma İmparatoru Justinianus’un dünya hukuk tarihi çapında önem taşıyan kanunlaştırma hareketi sonucu yazılı olarak saptanmıştır.Principatus dönemi klasik hukuku çağın toplumsal ve ekonomik gerçeklerine uygun düşecek şekilde değiştirip,yeniden geçerli kılma amacı taşır.Bir kaç kitap dizisinden oluşan bu külliyat Corpus Iuris Civilis adıyla anılmaktadır.6 yıllık bir sürede hazırlanmış ve kanun kitabı olarak düşünülmüştür.Derlemeler genelden özele giderken CIC özel,münferit olaylara ilişkindir.Kamu hukukuna az miktarda değinilmiş olup özel hukuka ilişkin bölümler ağır basmaktadır.CIC’nin hazırlanıp yayınlanmasından çok kısa bir süre sonra Yunanca özetleri kullanılmaya başlandığından CIC’ye kanun kitabı değil de hukuk bilimine ait temel bir eser oalrak bakılmaktadır.Justinianus’un ölümünden sonra eklenen emirnameler ile 4 bölüm oluşturmaktadır.

1.Instititones : Hukuk Müesseseleri anlamına gelen bu bölüm , uygulanan hukuk hakkında genel bir bilgi vermek amacıyla hazırlanmış hukuka başlangıç niteliğinde bir kitaptı.Gaius’un aynı isimli eserinden yararlanılmıştır.Yürürlükteki hukuku genel çizgileriyle anlatan eser ,özellikle klasik dönem hukukçularının eserlerinden parçalar ihtiva etmektedir.Fakat alıntılarda kaynak ve referans gösterilmemiştir.

2.Digesta : Tam bir derleme anlamı taşır.Klasik dönemin değerli hukukçularının eserlerinden alınmış ve belirli bir sistem içinde toplanmış parçalardan oluşmuştur.50 kitaptan oluşan Digesta CIC’nin en öenmli ve değerli bölümüdür.Digesta,kanun niteliğinde olmakla beraber kanun niteliğinde kullanılmaya çok elverişsizdi.Çünkü içine alınan parçalar belli olaylar için verilmişsomut hükümler olduğundan pratikte birebir uygulmasına imkan yoktu.Daha çok hukuk bilimine hizmet edecek ve ders kitabı olarak okutulabilecek nitelikte olduğu görülebilmektedir.

3.Codex : CIC’ın 3. Bölümüdür.İmparatora ait eski emirnamelerin derlemesi olan kitaptır.Hem Justinianus hem de önceki dönemlere ait emirnamelerin derlemesini içermektedir.

4.Novellae : Justinianus’un çıkardığı kanun ve emirnamelerin toplanmış halidir.Doğu Roma İmparatorluğu’nun konuşma dili Yunanca olarak yazılmışlardır.Çok azı Latince ve ya iki dillidir.Başta CIC’nin bir kısmı olarak düşünülmese de ortaçağda 4. Bölüm olarak eklenmiştir.Resmi bir koleksiyonu yoktur.Farklı derlemeleri mevcuttur.

5.Interpolatio’lar ve Glossa’lar : CIC içinde,yeni bir dönem gereksinimlerine cevap verme adına,CIC’yi hazırlayanlar tarafından,Klasik Hukuk Dönemi parçalarında yaptıkları ekleme ve düzeltmelere Interpolatio denir.Glossa ise hocalar veya öğrencier tarafından kitapların üzerine,kenarına düşülen iradi notlardır.Kısaca : Interpolatio’lar eski hukuk metinlerinde kanun koyucunun iradesiyke yapılan kasıtlı değişiklik,Glossa’lar ise özel kişilerin fiilleri sonucu istenmeden ortaya çıkan değişikliklerdir.

3.Justinianus’tan Sonraki Bilgi Kaynakları

Roma Hukuku Justinianus zamanında aldığı biçimiyle Bizans döneminde de yürürlükte kaldı fakat dönemsel ihtiyaçlara uyacak biçimde değiştirildi.Bu dönemdeki Yunanca kaynaklar hem o döneme hem de önceki çağların Roma Hukuku hakkında bilgi vermektedir.Başlıca önemli 3 eser vardır :

1.Theophilus adlı hukukçunun hazırladığı Paraphrasis adını taşıyan eser.

2.İmparator kanunlarını içeren Basilica.

3.Selanikli bir yargıcın Yunan örf ve adet hukuklarının esasını oluşturan Hexabiblos eseri.

4.Hukuk Dışı Edebiyat

Siyasi tarihçiler,ozanlar,filozof ve dilcilerin eserlerinde hukuki metinleri ve olayları açıklayıp anlatarak eski zamanlara ait hukuki bilgimizi arttırmışlardır.Bunlardan akla gelen ilk isim ünlü siyaset ve söylev adamı Cicero’dur.